Savjet za građansku kontrolu rada policije po sopstvenoj inicijativi je razmotrio pitanje kriminala na Internetu i kapaciteta Policije Crne Gore u odnosu na sve izraženije nasilje i govor mržnje na Internetu.

Imajući u vidu nespornu činjenicu da je u Crnoj Gori kriminal na internetu u ozbljnom i stalnom porastu, Savjet je preporučio direktoru Uprave policije, ministru unutrašnjih poslova i Vladi Crne Gore da se hitno, bez daljih odlaganja, pristupi jačanju kapaciteta Grupe za suzbijanje krivičnih djela visokotehnološkog kriminala u sklopu dosadašnjeg Sektora za borbu protiv organizovanog kriminala i korupcije formirana Uprave policije.

S tim u vezi Savjet je pozvao direktora Uprava policije i Ministra unutrašnjih poslova da hitno iniciraju, pokrenu i završe postupak dodatne izmjene i dopune sistematizacije radnih mjesta u cilju povećanja broja izvršilaca u Grupi za suzbijanje krivičnih djela visokotehnološkog kriminala. Savjet očekuje povratnu informaciju o odnosu prema ovoj preporuci i njenoj implementaciji.

Zbog interesa javnosti Savjet za građansku kontrolu rada policije se kod Uprave policije interesovao: (1) gdje je granica kapaciteta i mogućnosti Policije u uspješnom suočavanju sa izazovima otkrivanja identiteta lica koja šire govor mržnje, najavljuju nasilje, šire paniku i lažne vijesti ili ugrožavaju sigurnost drugih lica a to rade prikrivanjem sopstvenog identiteta (sa lažnih profila); (2) da li je Država Crna Gora odnosno Uprava policije ili neki drugi državni organ do sada komunicirali sa kompanijom Facebook, ili da li se o tome u Upravi policije razmišlja, kako bi ukazalo na problem postojanja farmi botova koje posebno djeluju pred izbore i (3) da li stručnjaci u Upravi policije smatraju da je potrebno inicirati dopune zakonske regulative, i na koji način, kako bi se crnogorsko društvo i nadležne institucije djelotvornije nosile sa ovim negativnim pojavama i uspješnije ih procesuiralo.

Uprava policije je informisala da je u Sektoru za borbu protiv organizovanog kriminala i korupcije formirana Grupa za suzbijanje krivičnih djela visokotehnološkog kriminala, koja od 2019. godine broji 5 službenika, od kojih dva rade isključivo na pretresima i izuzimanju elektronskih dokaza sa digitalnih uređaja uz pomoć sofisticiranih namjenskih alata, dok rukovodilac Grupe i dva inspektora rade na referatima vođenja istraga, analize dokaza, saslušavanju lica, i saradnje sa domaćim i stranim privatnim i javnim službama, da su tokom 2020. godine zaprimili i otvorili preko 250 predmeta koji imaju veze sa krivičnim djelima izvršenim uz pomoć i protiv informacionih tehnoIogija (IT).

Oni su tokom 2020. izvršili pretres preko 200 digitalnih uređaja, podnijeli 19 krivičnih prijava prema nadležnim tužilaštvima., a tokom 2019. godine Grupa je započela oko 105 predmeta, mnogo manje u odnosu na 2020. godinu što ukazuje na drastičan rast navedenih krivičnih djela.

U vezi sa kapacitetima službenika Uprave policije u cilju otkrivanja počinilaca krivičnih djela i prekršaja na Internetu, istaknuto je da se suočavaju sa raznim izazovima, poput alata za pružanje anonimnosti na internetu (VPN, PROXY i sl.), raznih vrsta enkripcije mobilnih telefona i računara, te nemogućnosti internet servisa provajdera da pruže tačne podatke o vlasnicima IP adresa.

Veliki izazov, takođe, predstavljaju i društvene mreže, odnosno pravila i procedure u cilju dostavljanja IP adresa za korisnike, koje posjeduju različite procedure i pravila postupanja. Potrebno je imati u vidu i činjenicu s tim u vezi, da se podaci koje građani ostavljaju na društvenim mrežama kao i mreže koje koriste ne nalaze na teritoriji Crne Gore, i da naša država nema ovlašćenje niti kontrole nad njima te da samo od predstavnika društvenih mreža zavisi da li će ih dobrovoljno dostaviti.

Uprava policije je navela i primjer najpopularnijih društvenih mreža u Crnoj Gori Facebook-a, Twitter-a i Tik Tok-a, od kojih Facebook i Instagram, shodno njihovim internim procedurama, na zahtjev policije i uz prethodnu saglasnost i kvalifikaciju krivičnog djela od strane nadležnog tužioca, mogu dostaviti podatke o IP adresama i brojevima telefona sa kojih su nalozi otvoreni, dok kompanije Twitter i Tik Tok podatke dostavljaju samo u slučaju da se radi o neposrednoj i trenutnoj prijetnji smrću ili samoubistvu, ili slučajevima terorizma i dječije pornografije, dok za drugo zahtijevaju dostavljanje Zamolnice za međunarodnu pravnu pomoć u krivično pravnim stvarima, koji proces nerijetko traje između tri i šest mjeseci.

Uprava policije je ukazala Savjetu i na problem širenja lažnih vijesti, govora mržnje, terorizma i dječije pornografije, ne samo na društvenim mrežama već i putem sredstava za komunikaciju a koji se odnosi na nemogućnost blokiranja sadržaja od strane internet servis provajdera, odnosno nepostojanje pravne regulative niti nadležnog tijela koje bi zahtjevalo od provajdera postupanje u slučaju kada se sa određene adrese vrše navedena krivična djela, kao i da u KZ Crne Gore ne postoji krivično djelo kreiranje i širenje Iažnih vijesti, koja činjenica limitira mogućnosti državnih institucija.

Kako u Crnoj Gori postoji preko 350 000 Facebook korisnika, a pored toga i ostalih društvenih mreža, i ne postoji mogućnost da se sav sadržaj na društvenim mrežama obuhvati i pregleda, službenici Uprave policije, shodno mogućnostima, ručno vrše pretragu naloga, što predstavlja preobiman i nepotpun posao.

Zato je povećanje broja izvršilaca u navedenoj grupi neophodno, kako bi mogli adekvatno odgovoriti mogućim izazovima na polju zloupotreba IT. Primjera radi jedinice koje tretiraju ovu problematiku u zemljama okruženja u prethodnom periodu formirale su zasebne Odsjeke koji djeluju u okviru Uprave/Sektora za borbu protiv organizovanog kriminala, poput Republike Srbije gdje je planirano 45 službenika a dosadašnji broj je bio 25, Republike Sjeverne Makedonije 22 službenika u okviru čijeg Odsjeka je i Grupa koja se bavi digitalnom analizom i pretresom mobilnih telefona i računara, Republike Hrvatske gdje se Odsjek za borbu protiv VTK podijelio na županije, gdje svaka broji više službenika, Republike Kosova gdje je predviđeno oko 20 službenika, a Republike Slovenija koja ima preko 60 sistematizovanih radnih mjesta za ovu svrhu.

Uprava policije je istakla da je neophodno organizovati radne posjete u države popout Holadnije, Njemačke, Austrije i drugih, radi upoznavanja sa rješenjima, alatima i programima koje koriste tamošnje policije.

Savjet je odlučio i da se neposredno obrati odborima za bezbjednost i odbranu i za politički sistem, pravosuđe i upravu Skupštine Crne Gore, Agenciji za elektronske medije i Ministarstvu javne uprave, digitalnog društva i medija u cilju iniciranja potrebnih aktivnosti na koje je ukazala Uprava policije a odnose se na neophodne izmjene Zakona o elektronskim komunikacijama u pogledu mogućnosti blokiranja i filtriranja sadržaja koji dolaze u Crnu Goru, odnosno definisanja institucije koja može izvršiti blokiranje i filtriranje sadržaja na internetu, a kako u Crnoj Gori postoji više internet servis provajdera (ISP) odnosno više čvorišta za izlaz na internet potrebno je opredijeliti nadležno tijelo, koje bi u konstantnoj saradnji sa ISP blokiralo i filtriralo sadržaj, te izmijene Krivinog zakonika u cilju implementiranja krivičnog djela koje bi u sebi imalo opis širenja i kreiranja lažnih vijesti i dezinformacija, imajući u vidu da su do sada građani Crne Gore svoja prava mogli tražiti samo kroz građansku parnicu, ukoliko su bili oštećeni.